کنترل علف‌های هرز

کنترل علف‌های هرز : جدیدترین تهدید برای عملکرد محصول زراعی از جانب رقابت علف‌های هرز، در مراحل اولیه استقرار گیاه زراعی تحمیل می‌شود. اگر علف‌های هرز طی این مرحله کنترل شوند، گیاه زراعی به اندازه کافی رشد خواهند کرد تا بتواند با علف‌های هرز برای مواد غذایی و نور رقابت کند. می‌توان از خاک‌ورزی مکانیکی برای کنترل علف‌های هرز طی این مرحله بحرانی رقابت علف هرز – گیاه زراعی استفاده کرد.
عملیات شخم و خاک‌ورزی را باید تنها در صورت نیاز به کاربرد. ماهیت و فراوانی عملیات شخم باید در رستای به حداقل رساندن آسیب به ساختمان و بافت خاک باشد. شخم بیش از حد، دارای آثار منفی متعددی بر خاک است. شخم می‌تواند:

• به ساختمان خاک آسیب برساند.
• مقدار رطوبت خاک را کاهش دهد.
• رواناب سطحی را افزایش دهد.
• به موجودات زنده خاک آسیب وارد کند.
• خاک را در مقابل فرسایش بادی و آبی آسیب‌پذیر کند.

با این حال، شخم یکی از روش‌های اجتناب‌ناپذیر کنترل علف‌های هرز است که باید با دقت به کار رود. شخم سبک در مانی که محصول در مزرعه در حال رشد است کمترین اثرات منفی را برخاک به همراه دارد. شخم می‌تواند علف‌های هرز کوچک یک‌ساله را کنترل کند، اما در کنترل علف‌های هرز چندساله یا یک‌ساله‌هایی که ریشه عمیقی دارند (مانند یولاف وحشی) از کارآیی کمتری برخوردار است. این علف‌های هرز با استفاده از گیاهان خفه‌کننده، تناوب زراعی و استفاده از گیاهان علوفه‌ای چندساله باید کنترل شوند.
روش‌های شخم متعدد و متنوعی در اختیار است که در ادامه توضیح داده می‌شوند. با وجودی که زمان دقیق عملیات به وسیله شرایط آب و هوایی و خاک تعیین می‌شود، لازم است کشاورز مزرعه را زیر نظر داشته و هنگامی از شخم بهره بگیرد که علف‌های هرز کوچک بوده و سیستم ریشه‌ای آن‌ها، کاملاً توسعه نیافته باشد. شخم در زمان نامناسب باعث فراوانی علف‌های هرز، آسیب به محصول زراعی یا هردوی این پدیده‌ها می‌شود.
شخم پیش از کاشت: بستر کشت کاذب
شخم با قرار دادن بذرهای در حال خواب در معرض اکسیژن و نور، جوانه‌زنی بذور علف‌های هرز تسریع و تحریک می‌کند. بنابراین شخم بلافاصله پیش از کاشت باعث فشار شدید علف‌های هرز بر گیاه زراعی می‌شود. شخم پیش از کاشت این فشار را با تحریک رشد علف هرز، یک تا دو هفته قبل از کاشت گیاه زراعی و سپس از بین بردن این علف‌های هرز با یک عملیات شخم دوم درست پیش از کاشت، کاهش می‌دهد. شخم پیش از کاشت، بستر کشت کاذب برای علف هرز نیز خوانده می‌شود.

مزایا

• کاهش فشار نخستین علف‌های هرز یک‌ساله‌ای که در مزرعه سبز می‌شوند.
• کنترل علف‌های هرز یک‌ساله زمستانه یا یک‌ساله‌هایی که به سرعت در آغاز بهار سبز می‌کنند، شامل سلمه، خردل وحشی، یولاف وحشی، گندم سیاه، Eragrostis spp.، علف هفت‌بند، تاج‌خروس، علف شور.
• شخم در اوایل پاییز برای جوانه‌زنی علف‌های هرز فصل بعدی که طی زمستان از بین بروند نیز مؤثر است. برای حفاظت خاک در طول زمستان، می‌توان از یک گیاه پوششی (کود سبز) پس از شخم استفاده کرد. اگر زمان کشت گیاه پوششی مناسب باشد، گیاه پوششی و علف هرز در زمستان از بین خواهد رفت و یک خاکپوش مرده مناسب برای حفاظت از خاک در طول زمستان فراهم شود.
• شخم پیش از کاشت علاوه بر کنترل علف‌های هرز، بستر بذر را نیز آماده می‌کند.

زمان شخم

نخستین شخم، یک تا دوهفته قبل از کشت صورت می‌گیرد و شخم مرحله دوم، بلافاصله قبل از کشت انجام می‌شود.

تجهیزات

علف‌زن‌های چرخشی یا چنگک، مناسب‌ترین ابزارهای ماشینی کنترل علف‌های هرز هستند. همچنین می‌توان از چنگک‌های چرخشی یا انگشتی نیز استفاده کرد. اگر مقدار کاه و کلش علف‌های هرز زیاد باشد، می‌توان از دیسک هم استفاده کرد.

روش‌ها

باید سطح خاک چندان فشرده و متراکم نشود و فقط ۵/۲ سانتی‌متر بالای خاک زیرورو گردد تا بذر علف‌های هرزی که در عمق خاک قرار دارد به سطح خاک منتقل نشوند. استفاده از غلطک پس از چنگک زدن، باعث تحریک جوانه‌زنی علف‌های هرز شده و بستر مناسبی را برای بذر گیاه زراعی فراهم می‌سازد. قبل از عملیات کشت باید یک شخم در مزرعه انجام داد. اگر مشکل علف‌های هرز شدید باشد، می‌توان عملیات را تکرار کرد. هریک از عملیات خاک‌ورزی باید سطحی‌تر از عملیات قبلی باشد تا از جوانه‌زنی علف‌های هرز جدید پیشگیری شود.

ملاحظات

• در خاک‌های خشک، شخم پیش از کاشت را باید با احتیاط انجام داد، زیرا ممکن است چنان رطوبت خاک را کاهش دهد که عملکرد محصول زراعی کاهش یابد.
• شخم پیش از کاشت، زمان کاشت را به تأخیر می‌اندازد. بنابراین از این روش باید برای محصولاتی که طول دوره رشد کوتاهی دارند یا برای کشت تأخیری و یا در مناطقی که طول دوره بدون یخبندان زیاد است، استفاده کرد.
• خاک نرمی که فاقد پوشش گیاهی است در معرض باران‌های بهاره در برابر فرسایش مستعد و آسیب‌پذیر است.
• اگر شخم پیش از کاشت در مزارع شیب‌دار استفاده شود، باید به شکل نوارهای متناوب شخم در بین نوارهای متناوب محصول علوفه‌ای اجرا شود.

شخم پیش از سبز شدن/ شخم کور:

شخم کور در دوره بحرانی، پس از جوانه‌زنی و قبل از سبزکردن آن انجام می‌شود. در این زمان مزرعه برای از بین بردن علف‌های هرزی که به تازگی سبز شده‌اند شخم زده می‌شود. گیاه پس از شخم کور به سرعت سبز می‌کند و قدرت رقابت آن در برابر علف‌های هرزی که پس از آن جوانه می‌زنند افزایش می‌یابد.

مزایا

• پیش افتادن رشد گیاه از طریق از بین رفتن علف‌های هرزی که قبل از محصول زراعی سبز شده‌اند.
• کنترل قابل توجه علف‌های هرز یک‌ساله پهن‌برگ به ویژه علف‌های هرزی که گیاهچه آن‌ها کمتر از ۲ سانتی‌متر طول دارد.

زمان شخم کور

شخم کود باید بعد از کاشت محصول و قبل از سبز کردن آن (به طور معمول ۳ تا ۴ روز پس از کشت) انجام شود. در این زمان علف‌های هرز ریشه‌های باریک و سفیدرنگی دارند. مناسب‌ترین زمان شخم کور، ۲۴ ساعت قبل از سبز کردن گیاه زراعی است.

تجهیزات

می‌توان از چنگک میله‌ای، چنگه‌های ثابت یا متحرک و یا چنگه‌دوار استفاده کرد.

روش‌ها

• باید از شخم سطحی به عمق کمتر از ۵ سانتی‌متر و قبل از سبز کردن گیاه زراعی استفاده کرد.
• برای کاهش آسیب به محصول، مقدار بذر مصرفی را باید بیشتر در نظر گرفت و بذر را حداقل در عمق ۵ سانتی‌متری کشت کرد.

ملاحظات

• بیشترین تأثیر شخم کور در خاک‌های نرم خشک است. در آب و هوای بارانی بهار، شخم کور مناسب نیست.
• اگر کاه و کلش زیادی در سطح خاک باشد و یا خاک فشرده باشد، شخم کور کارآیی چندانی ندارد.
• زمان شخم کور بسیار مهم است. اگر شخم کور پس از سبز کردن محصول انجام شود، عملکرد را کاهش می‌دهد. اگر علف‌های هرز هنوز جوانه نزده باشند، شخم کور جوانه‌زنی آن‌ها را تحریک می‌کند و باعث تشدید رقابت علف‌های هرز و محصول می‌شود.
• اگر محصول زراعی به صورت کشت مخلوط در زیر کانوپی علف‌های چمنی یا بقولات استفاده شده باشد، شخم کور مناسب نیست. در صورت نیاز، می‌توان کشت گیاه دوم را تا زمان استفاده از شخم به تعویق انداخت.

شخم پس از سبز کردن:

شخم پس از سبز کردن گیاه زراعی باعث کنترل گیاهچه‌های علف‌های هرزی می‌شود که دراین زمان در مزرعه حضور دارند.

مزایا

• از بین بردن گیاهچه‌های علف‌های هرزی که ارتفاع آن‌ها کمتر از ۵/۲ سانتی‌متر است.
• کنترل علف‌های هرز یک‌ساله‌ای مانند علف شور، خردل وحشی، گندم وحشی، Eragrostis spp.، دم‌روباهی، سلمه و تاج‌خروس.

زمان

شخم پس از سبز کردن معمولاٌ ۵ تا ۷ روز پس از کاشت و مجدداٌ ۷ تا ۱۰ روز پس از این تاریخ انجام می‌شود. با این حال زمان شخم پس از سبز کردن به نوع محصول بستگی دارد. زمان توصیه شده برای شخم پس از سبز کردن در محصولات مختلف به شرح زیر است:

• گندم: مرحله دو تا چهار برگی.
• جو: مرحله دو تا چهار برگی (قبل از پنجه‌).
• یولاف: شخم پس از سبز کردن توصیه نمی‌شود.
• ذرت: هنگامی که ارتفاع گیاه ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر است.
• آفتابگردان: تا مرحله شش برگی.
• باقلا: هنگامی که ارتفاع گیاه ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر است.
• سویا: هنگامی که ارتفاع گیاه ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر است.
• عدس و نخود: در مرحله گیاهچه‌ای (ارتفاع گیاه نباید بیش از ۱۰ سانتی‌متر باشد).

تجهیزات

چنگک متحرک، چنگه دوار یا چنگک انگشتی

روش‌ها

شخم پس از سبز کردن در غلات باید در روی ردیف و در محصولات برگ پهن‌برگ در بین ردیف انجام شود. اگر به بیش از یک‌بار حرکت ابزارهای ماشینی نیاز باشد، می‌توان ابتدا بین ردیف‌ها و سپس روی ردیف حرکت کرد.

ملاحظات

• کمترین آسیب شخم پس از سبز کردن در روزهای آفتابی، زمانی است که خاک خشک است.
• این شخم قادر به کنترل علف‌های هرزی که دارای ریشه‌های عمیق هستند نیست.
• این شخم گیاهچه‌ها را ریشه‌کن می‌کند. بنابراین عدس، نخود، کتان و یولاف از این عملیات آسیب می‌بینند، به ویژه اگر از چنگک دوار استفاده شود.
• این شخم برای محصولاتی که با گیاهان علوفه‌ای بصورت کشت مخلوط استفاده شده‌اند مناسب نیست، اما در صورت لزوم می‌توان گیاه علوفه‌ای را دقیق قبل از شخم کشت کرد.
• شخم پس از سبز کردن تراکم گیاهی را کاهش می‌دهد، بنابراین باید در زمان کاشت، بذر بیشتری مصرف کرد.

شخم بین ردیف:

شخم بین ردیف برای محصولات ردیفی، استفاده می‌شود. بدین منظور از چنگک میله‌ای، انگشتی یا چنگه دوار در بین ردیف‌ها استفاده می‌شود. سیب‌زمینی، آفتابگردان و ذرت علوفه‌ای محصولات ردیفی هستند که می‌توان در آن‌ها از شخم بین ردیف استفاده کرد. غلات را که به طور معمول به شکل «کرتی» کشت می‌شوند نیز می‌توان در ردیف‌های عریض کشت کرد. ردیف‌های عریض را می‌توان با ماشین‌های بذرکار معمولی و از طریق مسدود کردن بعضی لوله‌های آن ایجاد کرد. به‌عنوان مثال در بذر کارهای هشت لوله، پنج لوله مسدود شده و تنها سه لوله آن بذرکاری می‌کند. جو و یولاف به این روش بهتر از گندم پاسخ می‌دهند.

مزایا

• کنترل علف‌های هرز بین ردیف‌ها
• ریشه‌کنی علف‌های هرز کوچک و قطع علف‌های هرز بزرگ‌تر

زمان

• هنگامی که گیاه زراعی در ارتفاع ۱۰ سانتی‌متری است تا هنگامی که ارتفاع ساقه کامل می‌شود.
• اگر از بادشکن استفاده می‌شود می‌توان در لوبیا هنگامی که ارتفاع گیاه ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است از شخم بین ردیف استفاده کرد.
• شخم بین ردیف را در صورت نیاز می‌توان ۲ تا ۳ بار تکرار کرد.

تجهیزات

• می‌توان از کولتیواتور جلوسوار یا میان‌سوار استفاده کرد که نسبت به کولتیواتورهای عقب‌سوار فشار بیشتری دارند. می‌توان از تجهیزات شخم حاشیه‌ای نیز استفاده کرد.
• شخم را می‌توان با افزودن فاصله میله‌های کولتیواتور ردیفی یا با استفاده از کولتیواتورهای معمولی که بعضی از بیلچه‌های آن حذف شده باشد انجام داد.
• می‌توان در کولتیواتور سپرهایی تعبیه کرد تا از زیرورو شدن خاک روی ردیف‌ها جلوگیری شود.

روش‌ها

• ممکن است عملیات شخم دو یا سه بار تکرار شود. نخستین عملیات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید پس از آن خاک به مقدار لازم در روی ردیف‌ها دست نخورده و فشرده نشده باقی بماند. همین خاک نرم و فشرده نشده را می‌توان در مرحله بعد به روی ردیف برگرداند تا به عنوان خفه کننده یا دفن کننده علف‌های هرز عمل کند، بدون این‌که آسیبی به گیاه زراعی وارد سازد.
• هرچه ردیف‌ها منظم‌تر (بدون انحراف و پیچ و خم) و پوشش گیاهی یکنواخت‌تر باشد، شخم بین ردیف راحت‌تر انجام می‌شود. باید توجه داشت که مسیر عملیات شخم بین ردیف باید کامل مستقیم و راست باشد و کولتیواتور در تمام طول ردیف نباید حرکت اضافی به دو طرف داشته باشد.

ملاحظات

• باید در هر محصول زراعی، تجهیزات و ماشین‌آلات مناسبی را با سرعت، عمق کار و محل مناسب به کار برد. شخم خیلی عمیق در فواصل کوتاه باعث قطع ریشه گیاه زراعی می‌شود.
• هرگاه ارتفاع گیاه زراعی به بیش از ۲۰ سانتی‌متر برسد، شخم بین ردیف به گیاه آسیب خواهد رساند.